Dato’ Onn Ja’afar dalam Lensa Arkib Kolonial: Analisis Kritis Dokumen Colonial Office, 1946–1948

Abstract

Kajian ini meneliti peranan Dato’ Onn Ja’afar sebagai tokoh yang mencorakkan arah politik Melayu dalam detik-detik awal pembentukan negara bangsa, khususnya melalui kepimpinannya dalam menentang gagasan Malayan Union yang dianggap mengancam kedaulatan dan hak istimewa orang Melayu. Berdasarkan analisis terhadap dokumen-dokumen dari arkib Colonial Office (CO) serta pembacaan kritis terhadap sumber-sumber rasmi kolonial, kajian ini mendapati bahawa perjuangan Dato’ Onn berakar daripada keprihatinan terhadap kepentingan politik orang Melayu. Namun demikian, perjuangan tersebut bersifat terbatas, tertumpu kepada tuntutan pentadbiran sendiri dalam kerangka yang elitis, yang lebih menguntungkan segelintir kelompok bangsawan dan elit Melayu, berbanding memperjuangkan kemerdekaan menyeluruh bagi seluruh rakyat. Dalam rundingan bersama pihak kolonial, Dato’ Onn sering kali melakukan kesilapan strategi dan menunjukkan kecenderungan untuk berkompromi secara tidak seimbang. Akibatnya, momentum perjuangan rakyat Melayu yang semakin berani menuntut kemerdekaan penuh menjadi terganggu. Dokumen-dokumen CO turut menunjukkan bahawa pegawai-pegawai British memandang beliau sebagai seorang pemimpin yang lunak, mudah didekati dan dirunding, satu penilaian yang mendedahkan betapa beliau dilihat lebih sebagai rakan teknokratik berbanding ancaman politik. Namun, kajian ini juga membongkar dimensi lain yang lebih tersembunyi, permainan kuasa halus oleh penjajah British yang secara licik memperalatkan kedudukan Dato’ Onn demi mengekalkan struktur imperialis mereka. Sebagai tokoh daripada kalangan elit politik, beliau sering gagal menangkap denyut nadi rakyat bawahan yang semakin mendambakan pembebasan mutlak daripada belenggu penjajahan. Sikap komprominya tidak hanya mencerminkan kelemahan peribadi, tetapi turut membawa implikasi besar terhadap usaha kolektif menuntut keadilan sejarah bagi masyarakat pribumi.

Kata kunci: Dato’ Onn, penentangan Malayan Union, elit Melayu era Pasca Perang Dunia Kedua